იოანეს სახარების პროლოგი ლაკონურობის შედევრია. ის გვიპყრობს მარადისობისკენ მიმავალი უზენაესი რეალობის ფილოსოფიური აღწერით. მეოთხე სახარების პირველი სიტყვები გამორჩეულია. ისინი საოცარ საიდუმლოებას გვიმხელენ, რომლემაც კაცობრიობის ისტორიის სვლა შეცვალა.

ამდენად მნიშვნელოვანი საღვთისმეტყველო ტექსტის გაგებაში აზრთა სხვადასხვაობა, თითქოს, არც უნდა წარმოქმნილიყო, მაგრამ იეჰოვას მოწმეები აქ ვერ ხედავენ იმას, რასაც ყოველთვის ხედავდნენ ქრისტიანები. „მოწმეებისთვის“ იოანე მოციქულის სიტყვები ნიშნავს, რომ სიტყვა, ანუ ღვთის პირველშობილი ძე არის ღვთიური არსება, უზენაესი ანგელოზი. ისინი ხაზს უსმევენ სიტყვა „თეოსის“ წინ არტიკლის არ არსებობას და ამტკიცებენ, რომ სიტყვა იყო ღმერთი ხარისხობრივი გაგებით, ანუ სიტყვა, რომელიც ღმერთთანაა, არის ღვთის მსგავსი სულიერი არსება, მაგრამ არ არის ღმერთი. „მოწმეებს“ ავიწყდებათ, რომ სახარების ამავე თავში არც θεός-სის წინ დგას არტიკლი, არა და, ეს სიტყვა მამა ღმერთს აღწერს.

მათი არგუმენტაცია შესავლის გრამატიკული წყობით არ შემოიფარგლება. იეჰოვას მოწმეები თავიანთი ინტერპრეტაციის დასტურს იმაში ხედავენ, რომ ებრაული ძველი აღთქმის წერილში ანგელოზებს, ზოგჯერ, ღმერთები ეწოდება, ებრაულად — ელოჰიმ (ფსალმ. 8:5, 97:7, 138:1). ეტიმოლოგიურად, სიტყვა ელოჰიმ, რომელიც ნიშნავს „ძლიერს“, მართლაც უხდება ანგელოზთა დასის ხატობრივ აღწერას. მაგრამ, რამდენად კორექტულია თანახის ფსალმუნების ამ სიტყვის იოანეს სახარებაზე პროეცირება? ჩვენ მიგვაჩნია, რომ ეს არაკორექტულია და მოგახსენებთ, თუ რატომ.

პირველ რიგში, თუ წმ. იოანე მოციქული სიტყვა θεός-ში, ლოგოსთან მიმართებაში, განსაკუთრებულ გადატანით მნიშვნელობას თუ ჩადებდა, ამაზე რაღაც მინიშნება უნდა მოეცა. ჩვენ გვეტყვიან, რომ ეს მინიშნება ზუსტად არტიკლის გამოუყენებლობაში მდგომარეობს. მაგრამ, გრამატიკულად ეს არტიკლი აქ ზედმეტი იქნებოდა (θεός აქ გვხვდება, როგორ შედგენილი შემასმენლის სახელობითი ნაწილი), მისი დართვა კი ლოგოსს მამა ღმერთთან გააიგივებდა. იოანე მოციქული მამა ღმერთის მიმართ არტიკლს არ იყენებს ამავე თავში (იოანე. 1:6,12,13,18), „მოწმეთა“ ლოგიკით კი ის აუცილებლად უნდა ყოფილიყო. მაგრამ, თუ იოანე მოციქული θεός და ό θεός— ს სხვაობას არ ხედავს, ჩვენ რატომ უნდა მოვიგონოთ ის მის ნაცვლად?

იეჰოვას მოწმეები ბიბლიის ტექსტების ინტერპრეტაციაში ტიპიურ შეცდომას უშვებენ. ისინი ტექსტებს რელიგიური და ტექსტოლოგიური ტრადიიც მიღმა განიხილავენ. ტექსტები სიცარიელეში არ იბადება. მათ თავიანთი ენა, კონკრეტული ავტორი და სპეციფიური სამიზნე აუდიტორია გააჩნია, რომელიც გარკვეული ცნებებითა და კატეგორიებით აზროვნებს. მეოთხე სახარების ენა ბერძნული კოინეა, რომელიც ისე გამოიყენება, რომ მის მიღმა არამეულად მოაზროვნე ავტორი ჩანს. ზოგ ადგილას ბერძნული ტექსტი არამეულიდან თარგმანს გავს [1]; სამიზნე აუდიტორიაა მცირე აზიის ქრისტიანული თემები, რომლებიც ბერძნულენოვანი იუდეველებისგან შედგებოდა [2]. სახარებაში ძველი აღთქმის ციტატები სეპტუაგინტიდან ითარგმნებოდა, თუმცა გვხვდება, ასევე, ებრაული ტექსტისა და არამეული თარგუმების [3] ბერძნული თარგმანიც.

აქ ისმის მთავარი კითხვა: შეიძლებოდა თუ არა, რომ მცირე აზიის ბერძნულენოვანი ქრისტიანების (რომლებმაც ძველი აღთქმა მარტო სეპტუაგინტიდან იცოდნენ) ცნობიერებაში ლოგოსის, როგორც θεός -ის, ანგელოზ-ღმერთებთან ასოციაცია წარმოქმნილიყო? საქმე იმაშია, რომ სეპტუაგინტის იმ ადგილებში, სადაც ებრაულ ტექსტში ანგელოზების მიმართ ელოჰიმ წერია, დგას სიტყვა αγγελου [ანგელოზები] და არა θεοι [ღმერთი] (ფსალ. 8:5, შეად. ებრ. 2:7, 97:7, შეად.. ებრ. 1:6, 137:1). აღსანიშნავია, რომ გამოთქმა „ღვთის ძენი“ შეცვლილია სიტყვით „ანგელოზები“ (იობი.1:6; 2:1; 38:7). ამგვარად, ძველი აღთქმის ბერძნული თარგმანის მკითხველისთვის ღმერთი ანგელოზს არ უდრიდა; როდესაც ისინი სახარების პროლოგს კითხულობდნენ, მათ სიტყვაში θεός ანგელოზი არ ესმოდათ.

ანალოგიურ მიდგომას არამეულ თარგუმებშიც ვხედავთ, რომლებიც ქრისტეს დროს იუდეველთა სინაგოგებში გამოიყენებოდა. მათთვის არამეული მშობლიური ენა იყო. თარგუმ თეილიმსა და იობის წიგნის თარგუმში, ისევე, როგორც სეპტუაგინტაში, „ღმერთები“ იცვლება „ღვთის ძეებად“ და „ანგელოზებად“ [4]. ზოგიერთი მკვლევრის აზრით, ამის მიზეზი იყო პოლითეიზმტან ასოციაციების თავიდან არიდება.

სრულიად უსაფუძვლოდ მიგვაჩნია იმის მტკიცება, რომ თითქოს იოანეს სახარების ბერძნულენოვანი მკითხველი, რომელიც ანგელოზების ღმერთებად მოხსენების ებრაულ ტრადიციას არ იცნობდა, შესავლის კითხვისას მივიდოდნენ დასკვნამდე, რომ ლოგოსი იყო განსაკუთრებული ანგელოზი და არა ის ღმერთი, რომელთანაც იყო. მახარებლის პროლოგის ყველაზე ბუნებრივი გაგება ასეთია: ლოგოსი იყო ის, რაც იყო ღმერთი [5]. ასეთი თარგმანი შედგენილი შემასმენლის სახელობითი ნაწილის ხარისხობრივ მახასიათებელს სრულად შეესაბამება. „მოწმეებს“ არ ესმით, რომ იოანე ზუსტად ასე აღწერს ლოგოსის ღვთაებრივ არსს.

იოანე მოციქულმა ამ ჭეშმარიტებას თავიდანვე შემთხვევით როდი გაუსვა ხაზი. ამის შესახებ სახარების დაბოლოებაც ამბობს: „ესენი კი დაიწერა, რათა ირწმუნოთ, რომ იესო არის ქრისტე, ძე ღმრთისა, და მორწმუნეებს გქონდეთ სიცოცხლე მისი სახელით“ (იოანე. 20, 31). იესო რომ კაცის ძე, ანუ ადამიანი იყო, ხალხმა ეს იცოდა. მაგრამ, ის რომ ღვთის ძე, ანუ არსით ღმერთი იყო, მოწაფეების გარდა არავინ იცოდა.

იოანეს სახარებაში იესო ქრისტე თავის თავს, როგორც ძეს, განსაკუთრებული გამოთქმებით ახასიათებს. ახალი აღთქმის ავტორებიდან მხოლოდ იოანე ახასიათებს მას, როგორც მხოლოდშობილს (ბერძნ. μονογενης), ანუ ერთადერთ შობილს ძეს [6]. ის მამის ერთადერთ ძეა ამ სიტყვის ყველა მნიშვნელობით. ჩვენ ღვთის ძენი მხოლოდ ნაშვილობით ვართ. ის კი თავისი მამის ძეა ბუნებით (იოანე. 1:14,18). იუდეველიბისთვის მიუღებელი იყო, რომ ადამიანთაგან ვინმეს ღმერთი თავის საკუთარ მამად ეხსენებინა (იოანე. 5:18). ეს მკრეხელობად აღიქმებოდა, რადგან ვინც თავს კერძო გაგებით ღვთის ძედ უწოდებდა, ამით ღმერთს უთანაბრებდა თავს (იოანე. 19:7, შეად. იოანე. 10:30-32,36). ამის მიზეზი იმაშია, რომ იუდეველთა ონტოლოგიურ ცნობიერებაში, მაგალითად სახედრის შვილი სახედარია (დაბ. 49, 11; ზაქ. 9, 9), ადამიანის შვილი — ადამიანი (იობ.25:6; ფდალ.8:5; მარკ.3:28), ღმერთის ძე კი ღმერთია (იოანე.5:18). არც ერთ სხვა სახარებაში ავტორი არ ამახვილებს თავის ყურადღებას ქრისტეს ძეობასა და ამაზე იუდეველთა რეაქციაზე, როგორც მეოთხე სახარებაშია. განა ეს იმაზე არ მეტყველებს, რომ იოანე მახარებლისთვის ეს საკითხი პრინციპული იყო?

ბოლოს გვსურს მივუთითოთ საინტერესო მოწმობას ახალი აღთქმის კოპტური თარგმანის საიდურ დიალექტზე. ეს არის ახალი აღთქმის პირველი ძველი თარგმანი, რომელიც ჯერ კიდევ III საუკუნეში შესრულდა. სიტყვას noute (ღმერთი), რომელიც იყო სიტყვა, განუსაზღვრელი არტიკლი — u — უდგას, რაც ფორმალურად გვაძლევს საშუალებას, რომ ის გადავთარგმნოთ, როგორც „ღმერთი“ პატარა ასოთი. იეჰოვას მოწმეები ამ არგუმენტს თავისი თარგმანების დასამტკიცებლად იყენებენ. თუმცა, „მოწმეები“ არ ამბობენ, რომ ამავე თარგმანში, ჩვიდმეტი მუხლის შემდეგ, „ერთადერთ ძეს“ ღმერთი ეწოდება განსაზღვრული არტიკლით (pnoute) [7].

რატომ გამოიყენეს საიდურ დიალექტზე მთარგმნელებმა იოანე. 1, 1-ში განუსაზღვრელი არტიკლი? „თეოლოგიური კვლევების ჟურნალში“ (2011 წლის ოქტომბერში) მეცნიერული ნაშრომი გამოქვეყნდა, რომელიც აღნიშნული საკითხის შესწავლას ეძღვნებოდა [8]. მეცნიერებმა Brian J. Wright და Tim Ricchuiti, კოპტურ დიალექტში განუსაზღვრელი არტიკლის გამოყენების მიმოხილვის საფუძველზე დამაჯერებლად დაამტკიცეს, რომ მიზეზი იმის ხარისხობრივი მახასიათებლის ხაზგასმაა, რაც იყო ლოგოსი თავისი არსით. აქ აზრი ზუსტად ისეთივეა, როგორც ბერძნულში უარტიკლოდ. შესაბამისად, ამ მოწმობის გამოყენება მხოლოდ და მხოლოდ ახალი სამყაროს თარგმანის აპოლოგეტების მორიგი ფსევდომეცნიერული სპეკულაციაა.

ავტორი: არტემ გრიგორიანი

[1] იხ.: Torrey C.C. The Four Gospels, 1933.

[2] ამას ამტკიცებს ის, რომ ამ სახარებაში ხშირად არის მოცემული ებრაული სიტყვებისა და ადათების ახსნა, რაც ზედმეტი იქნებოდა, მკითხველი რომ ებრაელი ყოფილიყო (მაგ.1: 38—42; 4: 9; 5:28 და სხვ.)

[3] იხ.: M.Black. An Aramaic Approach to the Gospels and Acts. Oxford, 1969.

[4] იხ. ედვარდ კუკის (Edward M. Cook) თარგუმების ინგლისური თარგმანი.

[5] იხ.: F. F. Bruce, The Gospel of John, Grand Rapids: Wm. B. Eerdmans, 1983), p. 31.

[6] აღსანიშნავია, რომ აბრაამის მხოლოდშობილ ძედ ისააკიც მოიხსენება (ებრ. 11, 17), თუმცა ის არც ერთადერთი ძე იყო და არც პირველშობილი (დაბ. 16:16; 21:1-21; 25:1-6). უნდა გვახსოვდეს, რომ ისააკი ნამდვილად იყო აბრაამის ერთადერთ ძე სარასგან, ერთადერთი ძე, რომელიც აღთქმის თანახმად იშვა: „და არც აბრაამის შვილია ყველა, ვინც მისი თესლისაგან არის; არამედ ითქვა: „ისააკის მიერ იწოდება შენი თესლი“. ესე იგი, ხორციელი შვილები კი არ არიან ღვთის შვილნი, არამედ აღთქმის შვილები შეირაცხებიან თესლად. რადგანაც ასეთია აღთქმის სიტყვა: „ამ დროს მოვალ, და ეყოლება სარას ძე“ (რომ. 9, 7 — 9).

[7] იხ. იოანე 1, 18 — The Coptic Version of the New Testament in the Southern Dialect otherwise called Sahidic and Thebaic. Ed. G. Horner. Vol. 3: The Gospel of S. John. Oxford: Clarendon Press, 1911.

[8] იხ.: The Journal of Theological Studies, NS, Vol. 62, Pt 2, October 2011. http://stavroskrest.ru/sites/default/files/kcfinder/files/From%20QEOS%20to%20NOUTE.pdf