წინათქმა

თხზულება, რომელის თარგმნასაც ქვემოთ ვაქვეყნებთ, ქრისტიანული ლიტერატურის ერთ-ერთი უადრესი ძეგლია. იგი მიმართულია ვინმე დიოგნეტესადმი, რომელსაც სურს ჭეშმარიტება გაიგოს ქრისტიანული სარწმუნოების შესახებ. ავტორი „ეპისტოლისა“ უცნობია, თუმცა თვით ძეგლიდან ცხადი ხდება, რომ საქმე გვაქვს მოციქულთა უშუალო მოწაფის შრომასთან. თხზულების ბოლო ნაწილში ავტორი ასე მიმართავს დიოგნეტეს: „არა ვქადაგებ რაიმე უცხოს, არც უგუნურად ვეძიებ რასმე, არამედ რადგანაც მოწაფე ვიქმენ მოციქულთა, ვარ მოძღვარი ხალხთა, რაც გადმომეცა, გადავცემ იმათ, რომლებიც ღირსულად დაემოწაფნენ ჭეშმარიტებას“ (ბერძნული ტექსტი იხ. პატროლოგია გრეკა (პგ). 2, გვ 1181 ა). მკვლევარები ნ. ბონვეჩი და რ. კონოლი მიიჩნევენ, რომ ეპისტოლეს ავტორი არის წმ. იპოლიტე რომაელი, რაც თხზულებას III ს-ში შექმნილ ძეგლად წარმოაჩენს. პ. ანდრისენის აზრით, ავტორი უნდა იყოს ქრისტიანული აპოლოგეტიკის პირველი წარმომადგენელი კოდრატე (II ს-ის I ნახევარი), რომლის შესახებ ცნობებს გვაწვდის IV ს-ის ცნობილი საეკლესიო ისტორიკოსი ევსები კესარიელი. პ. ანდრისენი ფიქრობს, რომ ხსენებული ეპისტოლე გულისხმობს სწორედ კოდრატეს მიერ დაწერილ „აპოლოგიას“, რომელიც დაკარგულად ითვლება. ყურადღებას იქცევს ის, რომ კოდრატე ტრადიციულად მოციქულთა მოწაფედ არის მიჩნეული. მოგვაქვს ევსების სიტყვები:

„[ტრაიანეს შემდეგ] აილიოს ჰადრიანემ მიიღო ხელისუფლება. სწორედ მისდამი წარმოსთქვა სიტყვა კოდრატემ (ბერძნ. კოდრატოს; ლათ. კვადრატუს), რომელმაც შეთხზა აპოლოგია ჩვენეული ღვთისმსახურებისა („apologian s-ntaqsas hiuper tes kaThemas Teosebeias`), რადგანაც ზოგმა უკეთურმა ადამიანმა ქრისტიანთა (სიტყვ. „ჩვენიანების“) ვნება განიზრახა. ეს შრომა დღესაც გავრცელებულია მრავალ ძმათა შორის და ჩვენთანაც. შრომაში განიჭვრიტება ამ კაცის (ე.ი. ავტორის ე.ჭ.) გონებისა და მოციქულებრივი მართლმკვეთელობის („ორთოტომია“) აშკარა ნიშნები. თვითვე ნათელს ხდის თავის სიძველეს, როდესაც ამგვარი სიტყვებით გვაუწყებს იგი: „ჩვენი მაცხოვრის საქმენი ყოველთვის იყო, რადგანაც ჭეშმარიტი იყო. ისინი, რომელნიც განკურნა მან და აღადგინა მკვდრეთით, არა მხოლოდ მაშინ გამოჩნდნენ, როდესაც განიკურნენ და აღდგნენ, არამედ მარადის თანამყოფნი არიან, და არა მხოლოდ მაცხოვრის ამქვეყნიური ცხოვრების ჟამს, არამედ მისი გარდაცვალების შემდეგაც დიდხანს იყვნენ ისინი, ისე რომ ჩვენს დრომდეც მოაღწია ზოგიერთმა მათგანმა“ (ევსები კესარილი, საეკლესიო ისტორია, IV, III, 1- 2).

მართალია, ევსების მიერ ციტირებული სიტყვები კოდრატეს „აპოლოგიიდან“ ზემოხსენებული ეპისტოლის ტექსტში არ გვხვდება, მაგრამ რადგანაც ის ერთადერთი ხელნაწერი, რომელმაც „ეპისტოლე დიოგნეტესადმი“ შემოგვინახა, შუა ნაწილში ნაკლულია, შესაძლოა, ზემოციტირებული სიტყვები სწორედ ამ ნაწილში ყოფილიყო (იხ. ი. კვასტენი, მიახლება ეკლესიის მამებთან, ტ. 1, პარიზი 1955, გვ. 282). ძეგლის თაობაზე არის სხვა მოსაზრებანიც: ჰ. ი. მარუს მტკიცებით, ავტორი კლიმენტი ალექსანდრიელია (II-III სს).; ძველად, ბარატერიუსი ეპისტოლის ავტორად კლიმენტი რომაელს (I-II სს.) მიიჩნევდა (იხ. პგ. 2, სვ. 1165). საგულისხმოა გალანდის მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ შესაძლოა ავტორი იყოს მოციქულთა მოწაფე აპოლონი, რომლის შესახებ ცნობებს გვაწვდის „საქმე მოციქულთა“ (18, 24-28): „ჰურიაჲ ვინმე, აპოლოჲ (ძველი რედაქციით „აპელჱ“) სახელით, ალექსანდრიელი ნათესავით, კაცი სიტყუამეცნიერი, მოვიდა ეფესოდ, ძლიერ იყო წიგნთაგან. ესე იყო სწავლულ გზათა უფლისათა და მდუღარე სულითა, ეტყოდა და ასწავებდა ჭეშმაერიტად იესუჲსთჳს და იცოდა ნათლისცემაჲ ხოლო იოვანესი. ამან იწყო განცხადებად შესაკრებელსა შორის: ესმა მისი აკჳლას და პრისკილას და მოიყვანეს იგი და უჭეშმარიტადრე უთხრეს მას გზაჲ უფლისაჲ; და ვითარ-იგი ეგულებოდა მას აქაიად წიაღსლვად, უბრძანეს ძმათა და მიუწერეს მოწაფეთა მათ შეწყნარება — მისი, რომელი მივიდა და შეეწეოდა მორწმუნეთა მათ ფრიად მადლისა მის მიერ“ (პგ. 2, სვ. 1165). ჰ. ლიცმანის აზრით, დიოგნეტე, რომლისადმიც მიმართულია ეპისტოლე, შესაძლებელია ყოფილიყო მარკუს ავრელიუსის მასწავლებელი (ი. კვასტენი, დასახ. შრომა).

თხზულება, როგორც აღვნიშნეთ, წარმოდგენილია ერთადერთ ხელნაწერში, XIII-XIV საუკუნისა, რომელიც რამდენჯერმე გამოიცა. სამწუხაროდ, თვით ხელნაწერი დღეისათვის უკვე მიუწვდომელია, რადგანაც იგი 1870 წელს დაიწვა ბიბლიოთეკასთან ერთად. საყურადღებოა, რომ ამ ხელნაწერში „ეპისტოლე დიოგნეტესადმი“ შეტანილი იყო წმ. იუსტინე მარტვილის შრომათა შორის.

რამდენადაც ხსენებული ეპისტოლე ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ძეგლია აპოსტოლურ-აპოლოგეტური პერიოდის ქრისტიანული მწერლობისა, იგი, ვფიქრობთ, ქართველი მკითხველის ჯეროვან ყურადღებასაც მიიქცევს, რაც თავისთავად იქნება გამართლება ამ ძეგლის ახალ ქართულად თარგმნისა. თარგმანი შესრულებულია ჟ. მინის გამოცემის მიხედვით (იხ. პგ., ტ. 2, სვ. 1168-1185).

ედიშერ ჭელიძე

ვხედავ, რომ მეტად მოსურნე ხარ, რჩეულო დიოგნეტე, შეისწავლო ქრისტიანთა ღვთისმსახურება. გულმოდგინედ ეძიებ, რომ მთელი სისრულით გაიგო მათ შესახებ ყოველივე, თუ რომელ ღმერთს ერწმუნენ ისინი, ანდა როგორ მსახურებენ მას, რამეთუ ქრისტიანები ამ სამყაროს განეკრძალვიან, ხოლო სიკვდილს არარად რაცხენ. არცა ელინთა ცრუ ღმერთებს თვლიან ისინი ღმერთებად, არც იუდეველთა ღვთისმოშიშებას[***¹] იწყნარებენ. გინდა გაიგო იმ წრფელი სიყვარულის[***²] შესახებ, მათ შორის რომ სუფევს. იმასაც ეძიებ, თუ რა არის ეს ახალი ტომი ანდა ახლი წესი ცხოვრებისა, რომელიც ადრე არ იყო და ამჟამად გაჩნდა.

ვიწყნარებ შენ ამ სურვილს და ვითხოვ ღვთისაგან, რომელიც გვანიჭებს ყველას მეტყველებისა და სმენის უნარს, მოგვმადლოს ორივეს, — მე ნიჭი იმგვარად თქმისა, რომ უმეტესად გარგოს ჩემს მსმენელს, ხოლო შენ იმგვარი გულისყური, რომ ცუდად არ დაშვრეს ჩემი ენა.

დროა, განიწმინდო თავი ყველა იმ აზრისაგან, წინდაწინ რომ დაუპყრია შენი გონება; უკუაგდე მცდარი ჩვეულება და იქმენ ახალი კაცი, როგორც ეს იყო დასაბამიდან, რომ ამ გზით გახდე (როგორც თვითვე აღიარებ) მსმენელი ახალი სიტყვისა, ჯერ კი იხილე (არა მხოლოდ თვალით, არამედ გონებითაც), თუ რა არის არსება და გვარი მათი, რომლებსაც თქვენ ღმერთებად თვლით და სახელდებთ ასე. განა ქვა არ არის ზოგი მათგანი, მსგავსი იმ ქვისა, ფეხს რომ ვაბიჯებთ, სხვა კი განა სპილენძი არ არის, არაფრით უმჯობესი იმ სპილენძისა, რისგანაც ჩვენთვის გამოსადეგ ჭურჭლებს ვამზადებთ? ასევე, ზოგი მათგანი ხეა, თანაც უკვე დამპალი, ზოგი ვერცხლია, რასაც სჭირდება ვინმე მცველი, რომ არავინ მოიპაროს. ზოგი რკინაა, ჟანგისაგან შეჭმული, ზოგიც თიხაა, არაფრით უკეთესი იმ თიხისა, რისგანაც უმეტესად შეურაცხი საჭიროების ჭურჭელს ამზადებენ.

ნუთუ ყოველივე ეს ხრწნადი ნივთისაგან არ არის ქმნილი? ნუთუ რკინისა და ცეცხლისაგან არ გამოჭედეს ისინი? ნუთუ ქვისმთლელმა არ გამოაქანდაკა ერთი მათგანი, მეორე კი — სპილენძის ოსტატმა, მესამე — ვერცხლისმჭედელმა, ხოლო მეოთხე — მექოთნემ? ნუთუ ყოველი ნივთი, რომელიც ხელოსანმა ამგვარად გამოკვეთა, სხვა სახით არ იყო შექმნილი? ნუთუ იმავე ნივთისაგან დამზადებულ ჭურჭლებს ხსენებული ხელოსნები ღმერთთა მსგავსად ვერ გარდაქმნიან? ნუთუ არ ძალუძს ადამიანის ხელს, კვლავ ჭურჭლად აქციოს თქვენი სათაყვანო კერპი? განა არ არიან ისინი ყრუ, ბრმა, უსულო ან უგრძნობელი, უძრავი თუ ყოვლითურთ ლპობადი და ხრწნადი? მათ თქვენ ღმერთებად უხმობთ, მათვე ემონებით და ეთაყვანებით, ემსგავსებით კიდეც სავსებით. ქრისტიანებიც იმიტომ გძაგთ, რომ ღმერთებად არ რაცხენ მათ, თუმცა თავად თქვენ, რომლებიც ამგვარ კერპებს ღმერთებს უწოდებთ, ქრისტიანებზე მეტად შეურაცხყოფთ მათ, მეტად დასცინით და აბუჩად იგდებთ, რადგანაც ქვისა და თიხის კერპი დაუცველად გაქვთ და ისე სცემთ თაყვანს, ხოლო ვერცხლისას და ოქროსას ღამით ჩაკეტავთ, დღისით კი მცველებს დაუსვამთ წინ, რომ არავინ მოიპაროს. თუ ეს კერპები რაიმეს გრძნობენ, თქვენეული მსხვერპლშეწირვა სატანჯველია მათთვის, ხოლო თუ უგრძნობელნი არიან ისინი, მაშინ მართლაც რომ შეურაცხყოფთ მათ, როდესაც სისხლითა და ცრემლით აღასრულებთ თქვენს მსახურებას. განა ვინმე თქვენგანი გაუძლებს ამას, განა აიტანს ვინმე ამგვარ მოპყრობას? ადამიანთაგან არავინ იქნება, ნებით რომ იტვირთოს მსგავსი სასჯელი, რადგანაც გრძნობა აქვს მას და გონება, ხოლო ქვა იტვირთებს, რადგანაც ვერაფერს გრძნობს იგი.

ამგვარად, თქვენვე ამხილებთ, რომ უგრძნობელნი არიან თქვენი კერპები, ქრისტიანები კი ამგვარ ღმერთებს არა ჰმონებენ; ამის შესახებ კვლავაც შემეძლო ბევრი მეთქვა, მაგრამ მათთვის, რომლებიც ზემოთქმულს არ იკმარებენ, კიდევ მეტის თქმა ფუჭი იქნება.

ვფიქრობ, უფრო მეტად ის გსურს გაიგო, რატომ არ არის ქრისტიანული ღვთისმსახურება ისეთივე, როგორც იუდაური: თუმცა იუდეველნი ზემოთქმულ მეკერპეობას უარყოფენ, თუმცა ერთ ღმერთსა სცემენ თაყვანს და თვლიან, რომ ყოველთა უფალს გულისხმაყოფენ, მაინც ისინიც მეკერპეთა მსგავსად აღასრულებენ ღვთისადმი მსახურებას და ცდომილებაში ვარდებიან. თუკი უგრძნობელთა და ყრუთა მიმართ ელინური მსხვერპლშეწირვა უგუნურების მაგალითია, იუდეველთა თაყვანება სისულელე უფროა, ვიდრე ღვთისმსახურება, რადგანც იმგვარად მიაქვთ შესაწირავი, თითქოს ღმერთს რამე ეჭირვებოდეს. ვინც შექმნა ცა და მიწა და ყოველივე მათ შორის, ვინც ჩვენ გვანიჭებს ყოველივეს, რასაც ვითხოვთ, ცხადია, მას არაფერი ეჭირვება იმდაგვარი, რასაც თავად უბოძებს მათვე, რომლებიც თვლიან, რომ თვით უძღვნიან!

იუდეველნი ფიქრობენ, რომ სისხლით, ცრემლით და ყოვლადდასაწველთა მიერ აღსრულდება მსხვერპლშეწირვა და რომ ამგვარი ძღვენი თაყვანისცემაა უფლისა; ამიტომაც, ვგონებ, არაფრით განირჩევიან მათგან, რომლებიც ყრუ კერპთა მიმართ ავლენენ მსგავს პატივდებას; თუკი, ერთი მხრივ, კერპებს სწირავენ, რომლებსაც არ ძალუძთ ამგვარ პატივთან ზიარება, მეორე მხრივ, მას უძღვნიან, ვისაც არაფერი არ ეჭირვება.

იუდეველთა სიფრთხილე საჭმელთა გამო, აგრეთვე შაბათისადმი მათი რწმენა, წინადაცვეთის ნიშნით ქადილი, მარხვისა და ახალმთვარის შესახებ მათი წარმოსახვანი სასაცილოა მხოლოდ და სათქმელად არ ღირს. როგორ არ არის ურჯულოება, ქმნილებათა შორის, რაც კი ადამიანებს შეუქმნა ღმერთმა, რომ ერგო მათგან, ერთნი მიიღო, ვითარცა კეთილად ქმნილი, სხვა კი უარყო, როგორც ზედმეტი და უსარგებლო? როგორ არ არის უღვთოება, ფიქრი იმისა, რომ კრძალავს ღმერთი კეთილის ქმნას შაბათისათვის? როგორ არ არის დაცინვის ღირსი, ვინც სხეულის დაკლებულ ნაწილს რჩეულობის ნიშნად მიიჩნევს [***³], ისე თითქოს ამგვარნი პირნი გამორჩევით უყვარდეს უფალს? ნუთუ ვინმე ღვთისმსახურებად ჩათვლის (თუ არა უმალ უგუნურების სახედ) მათ მცდელობას, რომ ვარსკვლავებსა და მთვარეზე თვალის დევნებით თვეთა და დღეთა შესახებ დაკვირვებანი აწარმოონ, შემდეგ კი ღვთის განგებანი და ჟამთა ცვლანი სურვილისამებრ განაწესონ დღესასწაულებად და გლოვის დღეებად.

ვფიქრობ, საკმაოდ გაუწყე იმის შესახებ, რომ მართებულად უარყოფენ ქრისტიანები, როგორც საერთოდ ფუჭ საქმესა და ცდომილებას, ასევე იუდეველთა ცნობისმოყვარეობსა და ამპარტავნებას. თვით ქრისტანთა ღვთისმსახურების საიდუმლო კი კაცთაგან არ ისწავლება; ნურც შენ მოელი.

ქრისტიანები არც საცხოვრებელი ადგილით, არც მეტყველებით, არც ჩვეულებებით არ განირჩევიან სხვათაგან. ისინი არც სადმე კერძო ქალაქებში სახლობენ, არც სხვა ენაზე მეტყველებენ, არც რაღაც უჩვეულო ცხოვრების წესს მისდევენ, თუმცა მათი მოძღვრება ცნობისმოყვარე კაცთა გონებისა და გულმოდგინების ნაყოფი როდია! არცთუ ადამიანურ სწავლებებს იმარხავენ ისინი ზოგთა მსგავსად.

ქრისტიანები ელინთა ქალაქებშიც მკვიდრობენ და ბარბაროსთა შორისაც, შესაბამისად თითოეულის წილხვედრისა. ადგილობრივ ჩვეულებებსაც იცავენ ისინი ტანსაცმლით, ყოფით, მთელი დანარჩენი ცხოვრებით, თუმცა, ამასთან ერთად, მოქალაქეობის საკვირველ და ჭეშმარიტად უჩვეულო წესსაც ავლენენ: თითქოს საკუთარ მამულებში მკვიდრობენ, მაგრამ მკვიდრობენ, როგორც უცხონი. მოქალაქეთა მსგავსად ერთვებიან ყოველ საქმეში, მაგრამ დაითმენენ ყოველივეს, როგორც სტუმარნი. ყოველგვარი უდაბურება მამულია მათი და ყოველი მამული — უდაბურება. იქორწინებენ, როგორც სხვები, შვილებსაც შობენ, თუმცა შობილთ უპატრონოდ როდი ტოვებენ. ტრაპეზს ზიარად დააგებენ, მაგრამ არათუ — სარეცელსაც. ხორციელნი არიან, თუმცა ხორცის მიხედვით არ ცხოვრობენ. მიწაზე მკვიდრობენ, მაგრამ ცასა შინა მოქალაქეობენ. არ ეურჩებიან დადგენილ კანონებს, მაგრამ მათივე ცხოვრების წესით იმარჯვებენ კანონებზე. უყვართ ყველანი და ყველასაგან იდევნებიან; შეურაცხყოფენ მათ, სჯიან და კლავენ, ისინი კი სიცოცხლით აღივსებიან; გლახაკნი არიან და მრავალს განამდიდრებენ. ყველაფერი აკლიათ და უხვად აქვთ ყოველივე; უპატიო-ყოფენ მათ და უპატიობით იდიდებიან; ბრალს დებენ მათ და ისინი მართლდებიან; აძაგებენ, ისინი კი აკურთხებენ; შეურაცხყოფენ, ისინი კი პატივს მიაგებენ; კეთილს იქმან და ისჯებიან, როგორც ბოროტნი, დასჯილნი კი იხარებენ, თითქოს მათ სიცოცხლეს ანიჭებენ. უცხოტომელთა მსგავსად ებრძვიან მათ იუდეველნი, ელინები კი დევნიან, თუმცა მიზეზად მტრობისა მოძულენი ვერას ამბობენ.

მარტივად რომ ვთქვათ, რაც არის სული სხეულში, ქრისტიანებიც იგივე არიან ამ სამყაროში და როგორც სული განეფინება სხეულის ნაწილთა შორის, ასევე ქრისტიანებიც — ქვეყნიერების ქალაქებში. სული თუმცა სხეულში მკვიდრობს, არ არიან სხეულისაგან, ქრისტიანებიც თუმცა ამქვეყნად სახლობენ, ამქვეყნისანი არ არიან. უხილავია სული, ხილულ სხეულში შეკრძალული; ქრისტიანებიც თუმცა ამქვეყნად იმყოფებიან, უხილავად არსებობს მათმიერი ღვთისმსახურება; სძაგს სული სხეულს და ებრძვის მას, თუმცა ვერაფერს აკლებს, რადგანაც სული სიამეთაგან განაკრძალებს თავს. ქრისტიანებიც სძაგს ქვეყნიერებას, მაგრამ ვნებას ვერ მოაწევს მათზე, რადგანაც ისინიც განუდგებიან სიამეებს. უყვარს სულს მისი მოძულე სხეული და სხეულის ნაწილები. ქრისტიანებსაც უყვართ მათი მოძულეები; დახშულია სული სხეულში, მაგრამ სწორედ სული შეამტკიცებს იმავე სხეულს; ქრისტიანებიც პყრობილნი არიან ამ სამყაროში, როგორც ციხეში, მაგრამ სწორედ მათ უპყრიათ ეს სამყარო. უკვდავი სული მოკვდავ კარავში მკვიდრობს; ქრისტიანებიც მოკვდავთა შორის სახლობენ, მაგრამ ცათა შინა უკვდავებას მოელიან. საჭმელ-სასმელს მოკლებული სული აღორძინდება, ქრისტიანებიც, რომლებიც დღემუდამ იგვემებიან, მეტად და მეტად მრავლდებიან. ასეთი ხვედრი განაწესა მათთვის უფალმა, რისგან განდგომაც არ ეგების.

როგორც უკვე ვთქვი, არათუ ამქვეყნიური რამ მოძღვრება გადაეცათ მათ, არათუ იმას იღვწიან ისინი, რომ კვდომადი აზრები დაიმარხონ, არათუ კაცობრივ საიდუმლოთა განგებულებას ერწმუნებიან; თავად ყოვლისმპყრობელმა, ყოვლის შემოქმედმა და უხილავმა ღმერთმა, თავად მან, ცათაგან დააფუძნა კაცთა შორის ჭეშმარიტება — წმინდა და გონებით აღუქმელი სიტყვა; მათ გულებში დაამტკიცა მან იგი. არა ისე, როგორც შეიძლება იფიქროს ზოგმა, თითქოს კაცთათვის მოავლინა მან ვინმე მსახური, ან ანგელოზი ან წინამძღოლი, რომელიც განმგებელია ქვეყნიერებისა ანდა ისეთი, ვისაც ცათა გამგებლობა აბარია, არამედ ის მოავლინა, ვინც თავად არის ყოველივეს შემოქმედი და დამბადებელი, რომლის მიერაც ცანი შექმნა მან, რომლის მიერაც ზღვა მოაქცია თავის საზღვრებში; ის მოავლინა, ვისი საიდუმლონიც საიმედოდ დამარხულია ყველა სტიქიონში, ვისი ძალითაც იცავს მზე საზომს დღეთა ხანგრძლივობისა, ვინც უბრძანა მთვარეს ღამით ამოსვლა, ვისაც ჰმორჩილებენ ვარსკვლავნი, მთვარის სრბოლას მიდევნებულნი, ვინც განაწესებს, განსაზღვრავს და განაგებს ყოველივეს: ცას და ცის წიაღს, მიწას და იმას, რაც მიწაშია, ზღვას და ზღვის სიღრმეს, ცეცხლს, ჰაერს, უფსკრულს, — ყოველივეს მაღალთა შინა, სიღრმეებში და მათ შორისაც.

აი ვინ მოუვლინა ღმერთმა ადამიანებს. არა იმიტომ (შეიძლება ასეც იფიქრონ) თითქოს მძლავრებას ანდა ვინმესთვის შიშისა და ძრწოლის მოგვრას განიზრახავდა, არამედ — მხოლოდ მოწყალებისა და სიმდაბლის გამო. მან, თვით მეუფემ, მოავლინა ძე თვისი, როგორც მეუფე; მოავლინა, როგორც ღმერთი, როგორც კაცი კაცთა შორის; მოავლინა, როგორც მხსნელი; გვარწმუნებს მისგან მოვლენილი და არათუ გვამძლავრობს, რადგანაც მძლავრება უცხოა ღვთისათვის; მოგვივლინა თავისი ძე, რომ გვიწოდოს მან, არათუ გვდევნოს; მოგვივლინა რომ გვიყვაროს, არათუ გვსაჯოს; ხოლო მოავლენს მას მსაჯულადაც და ვინ იქნება, რომ იტვირთოს მისი ამგვარი მოვლინება?[***⁴]

* * *

მხეცებს მიუგდეს [ქრისტიანები], რომ უარეყოთ უფალი, მაგრამ ვერ სძლიეს მათ. ნუთუ ვერ ამჩნევ, რაც უფრო მეტად ტანჯავენ მათ, უფრო და უფრო მრავლდებიან? ამგვარნი საქმენი კაცთაგან როდი ხდება. ღვთის ძლიერებაა ყოველივე ეს და ნიშნებია მისი მოვლინებისა.

განა საერთოდ იცოდა ვინმემ, რა არის ღმერთი, მის მოსვლამდე? ან იქნებ ღირსადსარწმუნო ფილოსოფოსთა ცარიელი და ფუჭი სიტყვები გესათნოება, რომელთაგან ზოგი ცეცხლს ამბობს ღმერთად (სწორედ იმას უწოდებენ ღმერთს, რაშიც მოელით მათ შესვლა), ზოგი წყალს, სხვა კიდევ სხვა სტიქიონს, თუმცა ესენი თავად არიან ღვთისგან ქმნილნი. თუ სარწმუნოა რომელიმე ამ სიტყვათაგან, შეიძლებოდა მსგავსადვე ღმერთად დაგვესახა ყველა ქმნილება. მაგრამ ეს ყოველივე მატყუარათა ზმანება და ცთომილებაა. კაცთაგან არავის უხილავს ღმერთი, არცთუ შეუცვნია იგი. თვით გააცხადა თავისი თავი და გააცხადა სარწმუნოებით, რადგანაც მხოლოდ ამ გზით შეიძლება მისი ხილვა[***⁵]. უფალი ღმერთი, შემოქმედი ყოველთა, რომელმაც შექმნა ყოველივე და მწყობრად შეაწყო, არა მარტოდენ კაცთმყვარე გვექმნა ჩვენ, არამედ სულგრძელიც. ამგვარი იყო იგი მარადჟამს; არის და იქნება კიდეც ყოველთვის კეთილი და ქველი, ურისხველი და ჭეშმარიტი. მხოლოდ იგია ჭეშმარიტად სახიერი; ამიტომაც განიზრახა მან ზრახვა დიადი, ენით უთქმელი, რაც მარტოოდენ ძეს გაანდო. და ვიდრე იგი საიდუმლოდ იცავდა და იმარხავდა თავის ბრძნულ ზრახვას, ისე ჩანდა, თითქოს არად მივაჩნდით, თითქოს არას ზრუნავდა ჩვენთვის, მაგრამ როდესაც საყვარელი ძის მიერ გაგვიცხადა და საჩინო-გვიყო დასაბამიდან განზრახული, ერთობლივად მოგვმადლა ყოველივე: ვეზიარეთ მის ქველ საქმეებს, ვიხილეთ კიდეც და შევიმეცნეთ. ვინ ელოდა ამას ჩვენგანი? მან კი უწყოდა განგებულად ყოველივე მის ძესთან ერთად.

ბოლო ჟამამდე გვადროვა ღმერთმა, რომ ნებისამებრ მივყოლოდით უწესო ვნებებს, გულისთქმასა და სიტკბოებას მივცემოდით, თუმცა არათუ იხარებდა ჩვენი ცოდვებით, არამედ დაითმენდა, არათუ სათნო-უჩნდა ჩვენეული უსამართლობა, არამედ ბადებდა სიმართლის გონებას, რომ იმჟამინდელ საქმეთა გამო მხილებულნი და არაღირსნი ცხოვრებისა აწ ღვთის წყალობით ვღირსებოდით იმავ ცხოვრებას, რომ ჩვენ, რომლებსაც თვით ჩვენივე უძლურება გვაშორებდა ღვთის სასუფეველს, აწ ღვთის შეწევნით ძალმოსილება შეგვძინა. რაჟამს ბოლომდე აღვასრულეთ უსამართლობა, რაჟამს სრულიად ცხადი გახდა, რომ დავისჯებით და მოგვეგება ცოდვის გამო, რომ სიკვდილია ჩვენს წინაშე, მაშინ დრო დადგა, ის დრო, რომელიც წინდაწინვე განსაზღვრა ღმერთმა, რომ ამიერიდან გამოევლინა მას წყალობა და ძალი თვისი.

ზეჭარბი კაცთმოყვარებისა და სიყვარულის გამო არ მოგვიძაგა, არ განგვაგდო უფალმა ჩვენ, არ მოიხსენა უკეთურება ჩვენი, არამედ სულგრძელობით დაითმინა ყოველივე და ჩვენი ხსნისათვის განსცა ძე თვისი, ურჯულოთათვის — წმინდა, ბოროტთათვის — უბოროტო, უსამართლოთათვის — სამართლიანი, ხრწნადთათვის — უხრწნელი, მოკვდავთათვის — უკვდავი. სხვას რას შეეძლო დაეფარა ჩვენი ცოდვები, თუ არა მის სიმართლეს? ვისგან შეგვეძლო ჩვენ, უღვთოებსა და ურჯულოებს, შეგვეძინა განმართლება, თუ არა ოდენ ძე ღვთისას მიერ? ჰოჲ, უტკბესო ნაცვალგებავ! ჰოჲ, მიუწვდომელო დაბადებავ! ჰოA, უჩვეულო ქველისსაქმენო! რამეთუ მრავალთა ურჯულოება ერთმა მართალმა დაიფარა და იმ ერთის სიმართლემ მრავალი ურჯულო განამართლა. წინარე დროში ის ცხადყო ღმერთმა, რომ უძლურია ჩვენი ბუნება, თვით მისწვდეს ცხოვრებას, აწ კი მანვე მაცხოვარი გამოგვიჩინა, რომელსაც ძალუძს იხსნას უძლურნი. ორივე მხრივ ის სურდა უფალს, რომ გვერწმუნა მისი სიკეთე და შეგვერაცხა იგი მზრდელად, მამად და მოძღვრად, თანამზრახველად და მკურნალად ჩვენდა, აგრეთვე, გონებად, სინათლედ, პატივად, დიდებად, ძალად, ცხოვრებად, რომ არ გვეზრუნა სამოსისა და საზრდელისათვის.

თუ ამგვარ რწმენას დაეშურები და შეიწყნარებ, უპირველესად შეიცნობ მამას; რადგანაც ღმერთმა შეიყვარა კაცნი და შეუქმნა მათ სამყარო, მათვე დაუმორჩილა ყოველივე ამქვეყნიური, მიანიჭა მათ მეტყველება და გონიერება, მხოლოდ ისინი ღირს-ყო მისდა საჭვრეტად, შექმნა ისინი საკუთარი ხატისაგან [***⁶], მოუვლინა მათ ძე თვისი მხოლოდშობილი და აღუთქვა ცათა შინა სასუფეველი, რასაც მიმადლებს მის მოყვარულებს.

შეიცან, რაოდენი სიხარულით უნდა აღივსო, რაოდენ უნდა შეიყვარო უფალი შენი, ვინც უწინარეს აგრერიგად შეგიყვარა შენ. თუ შეიყვარებ, მის სიკეთესაც უნდა მიბაძო. ნუ გაიკვირვებ, თუ როგორ ძალუძს კაცს ღვთისადმი ბაძვა. თუკი ინებებს, ძალუძს კიდეც![***⁷] არათუ ის არის სიკეთე, რომ მოყვასს მძლავრობდე. ანდა გსურდეს, ჰმეტობდე უძლურს, ან სიმდიდრეს ეშურებოდე ანდა გლახაკთ აჭირვებდე. ამ გზით ვერავინ გახდება მბაძველი ღვთისა. ეს ყოველივე ვერ ეთვისება მის სიდიადეს.

როდესაც ვინმე მოყვასის ტვირთსაც თვით იტვირთებს და შეეცდება, რომ მასზე უძლურს თვისი ძალით კეთილი უქნას, როდესაც იგი ღვთისგან ბოძებულს გლახაკთ განუყოფს და მათთვის ღმერთად გამოჩნდება, ასეთი ვინმე მართლაც არის მბაძველი ღვთისა. და შენც, როდესაც ჭეშმარიტად შეიმეცნებ ციურ ცხოვრებას, [აქაურ] მოჩვენებით სიკვდილს არად შერაცხავ, ხოლო შიში გექნება ჭეშმარიტი სიკვდილისა, რაც დაეწინდათ საუკუნო ცეცხლში დასჯილებს (ცეცხლი კი ყველას სრულად დასჯის, ვინც მასში შევა), მაშინ იხილავ მიწაზე მყოფი, რომ ღმერთი მოქალაქეობს ცათა შინა, მაშინ შენც იწყებ ღვთის საიდუმლოთა გამოთქმას, შეიყვარებ და თაყვანსსცემ ყველას, ვინც სასჯელის შიშით არ ინება ღვთის უარყოფა, მაშინ შენც დაგმობ საწუთროს მზაკვრობასა და ცთომილებას და გაგაოცებს იმათი სიმხნე, ვინც დაითმინა ცეცხლში დაწვა სიმართლისათვის; ნეტარყოფ მათ, რაჟამს შეიცნობ სხვა ცეცხლის ძალას.

არ ვქადაგებ რაიმე უცხოს, არც უგუნურად ვეძიებ რასმე, არამედ რადგანაც მოწაფე ვიქმენ მოციქულთა, ვარ მოძღვარი ხალხთა. რაც გადმომეცა, გადავცემ იმათ, რომლებიც ღირსეულად დაემოწაფნენ ჭეშმარიტებას. ვინც მართლსწავლება მიიღო და სათაყვანო სიტყვისაგან იშვა, იმას ეძიებს, რომ ცხადად შეიცნოს ყოველივე, რაც თავად სიტყვამ გაუმჟღავნა მის მოწაფეებს. დაუფარავად ეტყოდა მათ და აუწყებდა ყოველივეს ცხადქმნილი სიტყვა, რაც ვერ შეიცნეს ურწმუნოებმა, მოწაფეებს კი განემარტათ. ვინც ის ირწმუნა, შეიცნო კიდეც საიდუმლონი მამისა; მოგვივლინა მამამ სიტყვა, რომ სოფელს გაცხადებოდა იგი. ეს სიტყვა იუდეველმა ერმა უარყო, მაგრამ მოციქულებმა იქადაგეს მის შესახებ და წარმართებმა ირწმუნეს იგი. დასაბამიდან იყო სიტყვა, მაგრამ ახლა გამოჩნდა, როგორც ახალი; ჟამიერი მარად ახალი იშვება წმიდათა გულებში, ვინც მუდამ იყო, დღეს კი ძედ შეირაცხა, ვისგანაც განმდიდრდება ეკლესია; მადლი ივრცობა და მრავლდება წმიდათა შორის, რომლებსაც მისგან ენიჭებათ გონება და უმჟღავნდებათ საიდუმლონი. იგივე მადლი აუწყებს მათ ჟამთა შესახებ, განიხარებს მორწმუნეთათვის, მიემადლება მაძიებლებს, თუ არ გადავლენ ისინი რწმენის საზღვრებს და თუ მამათა განჩინებებს არ დაარღვევენ.

შემდეგ[***⁸], მოშიშება რჯულისა იგალობება, წინასწარმეტყველთა მადლი შეიცნობა, სახარებათა სარწმუნოება მკვიდრდება, მოციქულთა გადმოცემა კანონდება და ეკლესიათა მადლი იხარებს[***⁹]. თუ ამ მადლს არ შეურაცხყოფ, შეიცნობ იმას, რასაც სიტყვა გვიქადაგებს, ვისგანაც ნებავს და როდესაც ნებავს! ვინაიდან ამავე სიტყვის ნებითა და ბრძანებით გემეტყველებით და რაც გვეუწყა, სიყვარულით თქვენც გაზიარებთ.

მოწადინებით ისმინეთ და შეიწყნარეთ, და შეიცანით, თუ რაოდენს მიმადლებს ღმერთი, რომლებსაც წრფელად უყვარდათ იგი. სწორედ ისინი არიან „სამოთხე ნუგეშინისცემისა“, რამეთუ ყოვლადნაყოფიერ, კეთილყვავილოვან ხეს აღმოაცენებენ თავის თავში და მრავალფერი ხილით გამშვენდებიან. ასეთ ადგილზე იზრდება ხე ცნობადისა [კეთილისა და ბოროტისა] და ხე ცხოვრებისა (შდრ. შესაქმე. 2:9). ხოლო არათუ „ცნობადობა“ ანუ „ცოდნა“ წარწყმედს, არამედ — ურჩება. ნათლად ამბობს წერილი, რომ ღმერთმა დასაბამიდან სამოთხის შუაში დანერგა ხე ცნობადისა და ხე ცხოვრებისა; ამით „ცოდნისმიერი“ „ცხოვრება“ ცხადყო მან, რაც არაწმინდად იგემეს პირველმშობლებმა. ამიტომაც, გველისაგან ცთუნებულნი, გაშიშვლდნენ; არ არსებობს „ცხოვრება“ „ცოდნის“ გარეშე და არ არსებობს უცთომელი „ცოდნა“ ჭეშმარიტი „ცხოვრების“ გარეშე. სწორედ ამ მიზეზით იყო ორივე ხე გვერდიგვერდ დანერგილი. ყოველივე ეს განჭვრიტა მოციქულმა, როდესაც გაკიცხა იმგვარი „ცოდნა“, რომელიც ჭეშმარიტების მცნების გარეშე ესწრაფის „ცხოვრებას“. ასე თქვა მან: „ცოდნა განალაღებს, სიყვარული კი აღაშენებს“ (1 კორ. 8. 1). ვინც თვლის, რომ ჭეშმარიტი და ცხოვრებით შეწამებული ცოდნის გარეშე იცის რამე, ვერ შეუცვნია, რომ გველისაგან არის ცთუნებული, რადგანაც არ უყვარს მას „ცხოვრება“. ხოლო თუკი ვინმე მოშიშებით ეძიებს „ცოდნას“ და ცხოვრებას ესწრაფვის, სასოებაზე ემყნობა იგი და ნაყოფს მოელის. დაე, შენი გული იყოს შენივე „ცოდნა“, ხოლო სიტყვა ჭეშმარიტი, რომელიც უნდა შეიწყნარო, „ცხოვრებად“ გექმნეს. თუ ამ ხეს დანერგავ და ნაყოფს გამოიღებ, დღემუდამ მიიღებ ღვთისაგან რასაც ისურვებ, რასაც გველი ვერ შეეხება, რის ფერსაც ცოდვა ვერ მიიღებს; მაშინ ევაც არ გაიხრწნება, არამედ ქალწულად რჩება, და ცხონება განგვიცხადდება, მოციქულები სიბრძნით აღივსებიან, უფლის პასექი აღესრულება, შემოიკრებს „ანგელოზთა და წმინდანთა“ კრებულს და განამშვენებს მას სამკაულით, სიტყვა მოძღვრავს წმინდანთ და იხარებს, რომლის მიერ მამა იდიდება. დიდება მისდა, უკუნისამდე, ამინ!

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა,
წინათქმა და კომენტარები დაურთო
ედიშერ ჭელიძემ.

__________________

[***¹] „ღვთისმოშიშება“ — „დეისიდაიმონია“. ხსენებული ბერძნული სიტყვა, ჩვეულებრივ, განიმარტება, როგორც „შიში ღვთისა“, ხოლო უარყოფითი აზრით, „ცრურწმენა“ („დეიდო“, — მეშინია; „დაიმონიონ“ — ღვთიურობა). რამდენადაც ბერძნული სიტყვა „დაიმონ“, რომელიც ანტიკურ პერიოდში „ღმერთს“ ნიშნავდა, ქრისტიანულ ხანაში „დემონის“, „ცრუ ღმერთის“, „ეშმაკის“ აღმნიშვნელად გარდაიქნება, ამდენად, ზემომოტანილი კომპოზიტიც მსგავსი შინაარსით იტვირთება. (ძველ) ქართულად მთარგმნელები მას, ჩვეულებრივ, თარგმნიან, როგორც „მრჩობეშმაკეული“ (როგორც ჩანს კომპოზიტის პირველი წევრი „დეისი“ გაუიგივეს სიტყვას „დ-ოისი“, რაც „ორის“ აღმნიშვნელი ბერძნული სიტყვის მიცემითი ბრუნვაა მრავლობითი რიცხვისა).

[***²] „წრფელი სიყვარული“ — „ფილოსტორგია“. ხსენებული სიტყვა, ჩვეულებივ, განიმარტება, როგორც ფაქიზი, სათუთი სიყვარული, რაც მშობლიურობის განცდას შეიცავს (მაგ. სიყვარული დედისადმი, შვილისადმი, სამშობლოსადმი).

[***³] იგულისხმება წინადაცვეთა, რასაც ებრაელები გამორჩეულობის ნიშნად თვლიდნენ.

[***⁴] აქ ტექსტს აკლია. მომდევნო ნაწილიდან ჩანს, რომ ავტორი ქადაგებს მოწამეთათვის.

[***⁵] თვალსაზრისი იმის შესახებ, რომ ღმერთი ყველასაგან უხილავია და მისტიკური განცდის ჟამს მხოლოდ სარწმუნოებით შეიძლება მისი წვდომა, განსაკუთრებით მკაფიოდ გამოთქვა წმ. გრიგოლ ნოსელმა: „როდესაც დავცილდი მთელ შესაქმეს, როდესაც განვვლე ყოველივე ის, რაც ქმნილია და შემეცნების ყოველგვარი გზა მივატოვე, მაშინ სარწმუნოებით ვპოვე საყვარელი ჩემი“. (საქართველოს ეკლესიის კალენდარი, თბ., 1989, გვ. 258.)

[***⁶] შდრ. „ek tes idias eikonos eplase“; რამდენადმე სხვაგვარია ლათინური თარგმანი „ad imaginem suam formavit“ (რომლებიც თავისი ხატის მიმართ გამოსახან).

[***⁷] შესაბამისი ბერძნული ტექსტი „დიუნატაი, თელონტოს აუტუ“ შეიძლება ორგვარად გავიგოთ: „შემძლებელია (კაცი), როდესაც ინებებს (ღმერთი)“ და „შემძლებია (კაცი), როდესაც ინებებს (თვით კაცი)“.

[***⁸] იგულისხმება ქრისტიანობაში წვდომის მომდევნო საფეხური.

[***⁹] „იხარებს“ — „სკირტა“ ბერძნული სიტყვა პირდაპირი აზრით ნიშნავს „ხტომას“, გადატანით კი (აღნიშნულ კონტექსტში) „სიხარულით აღტაცებას“.