როდესაც ქრისტიანები იპათიას კლავდნენ ან კონსტანტინოპოლში წიგნებს წვავდნენ, ეს იყო არა ეკლესიის ბრძოლა წარმართობის წინააღმდეგ, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ უკულტურობის გამარჯვება კულტურაზე. ბრბოსათვის ქრისტიანობა მხოლოდ საბაბი და გარეგნული მიზეზი იყო. მისი სიძულვილი მიმართული იყო მხოლოდ კულტურის, კულტურულობისა და მეცნიერების წინააღმდეგ, გარეგნულად შემოსილი იყო ქრისტიანული ღვთისმოსაობის შესამოსელით, მაგრამ ამით ის ქრისტიანული არ გამხდარა.

აკრძალული და დევნილი, ყოველ შემთხვევაში, ხელისუფლების მიერ არარეკომენდებული ქრისტიანობა უცბად გადაიქცა უმრავლესობის რელიგიად, რომელსაც ხელისუფლება ელოლიავება. გუშინდელი წარმართები სხვადასხვა მიზეზით ქრისტიანები ხდებიან (ზოგიერთი გაუცნობიერებელი კონფორმიზმის, ზოგი კი კარიერისტული მოსაზრებების გამო რაღაც შინაგანი იმპულსების გამოისობით), მაგრამ, მართალია, მათ გარეგნულად მიიღეს ქრისტიანობა, უპირველესად, როგორც ქცევის სტილი და გარკვეული წესებისა და კანონების კომპლექტი, თუმცა ჯერ არ ძალუძთ ღმერთს გული გაუხსნან და მისკენ იარონ. მათ მიიღეს ქრისტიანობა არა როგორც რწმენა, არამედ სწორედ როგორც იდეოლოგია, რაღაც ახალი მსოფლმხედველობა, ცხოვრების ახალი სტილი და მორალი. ქრისტიანობის ,,პროპაგანდისათვის” ისინი მექანიკურად იმავე ,,მეთოდებს” იყენებენ, რომლებსაც ჯერ კიდევ გუშინ ხელისუფლება ეკლესიასთან საბრძოლველად იყენებდა. ამ მეთოდებს იმიტომ კი არ იყენებენ, რომ ეკლესიისათვის ბოროტის გაკეთება უნდათ, არამედ მხოლოდ იმიტომ, რომ არც კი იციან სხვა მეთოდების არსებობის შესახებ.

ჩვენ ვცხოვრობთ იდეოლოგიების ზეობის ეპოქაში. ეს საშინელი სიტყვა ,,იდეოლოგია” დიდი ხანი არ არის, რაც არსებობს, მაგრამ უკვე იმდენად მოწამლა მთელი სამყარო და ჩვენი ცხოვრება, რომ საქმის გამოსწორება თითქმის შეუძლებელია. რა არის იდეოლოგია? ეს ისეთი სწავლება ანუ თეორიაა, რომელიც თავის თავს არა მხოლოდ აბსოლუტურ და ყოვლისმომცველ ჭეშმარიტებად ასაღებს, არამედ ადამიანს გარკვეულ ქცევასა და მოქმედებასაც განუსაზღვრავს. თუკი იდეოლოგიის რაობას ჩავუღრმავდებით, ვნახავთ, რომ ის ერზაცია და ცდილობს რელიგიას ჩაენაცვლოს, მაგრამ უდიდესი განსხვავება რელიგიასა და იდეოლოგიას შორის იმაშია, რომ რელიგია და რწმენა ყოველთვის ძალზედ პირადულია, მხოლოდ და მხოლოდ პირადი და ღრმა შინაგანი გამოცდილებით მიიღწევა, მაშინ როცა ნებისმიერი იდეოლოგია ყოველგვარ პირადს, როგორც უსარგებლოს, უარყოფს.